«Γιε μου, πού πας; Μάνα, θα πάω στα καράβια». Ο στίχος αυτός του ποιητή και ναυτικού Νίκου Καββαδία περικλείει μια εποχή ολόκληρη. Όταν αποτελούσε διέξοδο για χιλιάδες νέους να βρουν δουλειά στα καράβια.
Οι καιροί, ωστόσο, άλλαξαν. Τα χρόνια έφεραν νέες συνήθειες, νέο τρόπο ζωής και τα Ελληνόπουλα δεν ονειρεύονται να μπαρκάρουν πια. Κι έτσι γίναμε… ξέμπαρκοι (από 120.000, μόλις 25.540 ναυτικοί).
Σύμφωνα με τα στοιχεία που περιλαμβάνονται σε μελέτη του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου (ΝΑΤ), σήμερα είναι εγγεγραμμένοι 25.540 ναυτικοί. Αντίστοιχα, το 1970 στο ΝΑΤ -το οποίο παρεμπιπτόντως είναι και το αρχαιότερο Ταμείο της χώρας- ήταν γραμμένοι περισσότεροι από 120.000 Ελληνες ναυτικοί. Το 2023 οι απασχολούμενοι με το ναυτικό επάγγελμα αυξήθηκαν κατά 5,7% σε σχέση με το 2022, αλλά αυτό δεν αρκεί για να καλυφθούν οι αυξημένες ανάγκες του ελληνόκτητου στόλου.
Και πού δουλεύουν αυτοί; Στα επιβατηγά πλοία το 2023 ήταν εγγεγραμμένοι ναυτικοί 10.521, στα δεξαμενόπλοια 7.814 ναυτικοί και 5.469 στα φορτηγά. Την ίδια χρονιά, σε ό,τι αφορά τους αξιωματικούς, απασχολούνταν 1.292 αρχιπλοίαρχοι και αρχιμηχανικοί, αυξημένοι κατά 60% σε σχέση με το 2020, ενώ αναφορικά με τους δόκιμους εκπαιδευόμενους ναυτικούς έφτασαν στα 3.271 άτομα, εκ των οποίων το 10% ήταν γυναίκες.
Από αυτούς οι 2.543 απασχολήθηκαν σε πλοία με ελληνική σημαία και με ξένη σημαία συμβεβλημένα από το ΝΑΤ, ενώ οι 728 αιτήθηκαν εξαγορά ναυτικής υπηρεσίας σε πλοία ξένης σημαίας μη συμβεβλημένα με το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο.
Η εύκολη εξήγηση είναι ότι οι νέοι «δεν θέλουν να χαλάσουν τη ζαχαρένια» τους. Οτι δεν θα κλειστούν σε ένα καράβι να είναι μακριά από τα σπίτια τους και τη ζωή τους για κάποιους μήνες. Θα επιλέξουν μια στεριανή δουλειά και την ασφάλειά της, έστω κι αν αυτή δίνει λιγότερα λεφτά. Είναι όμως και κάτι πιο περίπλοκο.
Συνταξιούχος ναυτικός του εμπορικού ναυτικού, ο κ. Τσαγκάρης θεωρεί πως «παρότι η τεχνολογία έχει βοηθήσει στην ασφάλεια και την επικοινωνία µε τον έξω κόσµο, την ίδια στιγµή έχει φέρει νέα προβλήµατα: δουλεύουν πολλές ώρες -και σε πολλές περιπτώσεις οι εταιρείες κρατάνε τους ναυτικούς πάνω από έξι µήνες του µπάρκου που λέει η σύµβαση-, µένουν ελάχιστα στα λιµάνια και δεν βγαίνουν έξω, ενώ ακόµα και το Ιντερνετ που έχει µπει στη ζωή των ναυτικών είναι πολύ αργό».
Και προσθέτει: «Είναι δύσκολο να είσαι ναυτικός. Και παλιά και τώρα. Σήµερα θα έλεγα ότι δεν έχει µείνει τίποτα που να κάνει γοητευτικό το επάγγελμα του ναυτικού. Υπάρχει, όµως, πάντα το οικονοµικό, που είναι ένας βασικός λόγος -που παλιά αλλά και σήµερα- για όσους διαλέγουν αυτό το επάγγελµα».
Κάθε λιμάνι και καημός
Τα καλά λεφτά των ναυτικών επαγγελμάτων που έδιναν μια διέξοδο από τη φτώχεια και την απόγνωση των σκληρών 60s και 70s και το γεγονός ότι όλοι έψαχναν ένα καλό «μέσον» (δηλαδή κάποιον που εργαζόταν σε μια ναυτιλιακή) για να τους πάρουν ως «τζόβενο» σε κάποιο καράβι του Νιάρχου, του Λάτση, του Ωνάση δεν σήμαιναν ότι η ζωή του ναυτικού ήταν εύκολη.
Τα καράβια δεν είχαν ούτε την… ιδέα των ανέσεων και της ασφάλειας που παρέχουν τα σημερινά, ενώ, πέρα από τις μεγάλες ναυτιλιακές που προαναφέρθηκαν, οι μικρότερες και οι ξένες δεν είχαν κουλτούρα ασφάλειας.
Και, άλλωστε, τι ασφάλεια μπορούσε να παρέχει ένα ξύλινο σκαρί που διερχόταν μια φουσκωμένη θάλασσα ή ένα σιδερένιο με πρώιμη τεχνολογία;
Υπήρχε όμως και η άλλη, η εντυπωσιακή πλευρά μέσα στη σκληρότητα του επαγγέλματος. Ο καπετάν Στέλιος, απόμαχος της θάλασσας σήμερα, θυμάται ότι το πρώτο του μπάρκο διήρκεσε 23,5 μήνες. «Ηταν η πρώτη πτήση που έκανα στη ζωή µου. Πήρα το αεροπλάνο και µετά από µία στάση στην Αίγυπτο βρέθηκα στις Ινδίες… Το πρώτο ταξίδι ήταν από Ινδία για Νότια Αφρική. Εκεί είδα πράγµατα που σήµερα φαντάζουν απίστευτα.
Ηταν η περίοδος του Απαρτχάιντ. Είδα µαύρους να τους οδηγούν στο βαπόρι µέσα αλυσοδεµένους, όπως βλέπουµε στις ταινίες. Τους έβαζαν µέσα στα αµπάρια για να φτυαρίσουν κάρβουνο». Η ζωή του ναυτικού δεν ήταν, βέβαια, «κάθε λιμάνι και καημός», όπως περιέγραφε το τραγούδι, ούτε οι καβγάδες σε ορισμένα καράβια και η κακουχία. Ηταν και ο κίνδυνος, η αγωνία -περισσότερο των συγγενών- μη και δεν γυρίσει πίσω ο άνθρωπός τους.
Ηταν επίσης δύσκολη, εκτός από επικίνδυνη, η ζωή στα καράβια. Σημερινοί απόμαχοι ναυτικοί διηγούνται ότι αφενός επειδή τα ταξίδια κράταγαν μήνες μακριά από τη στεριά και αφετέρου επειδή συχνά οι καπετάνιοι ως μέτοχοι των πλοιοκτητριών ήθελαν να κόβουν έξοδα, σε πολλά καράβια οι ναυτικοί πείναγαν. Κυριολεκτικά. Με μερίδες των 200 γραμμαρίων έπρεπε να τη βγάλουν οι σκληρά εργαζόμενοι ναυτικοί. Και γι’ αυτό, διηγούνται, πολύ συχνά γίνονταν καβγάδες στα βαπόρια για το φαγητό.
Αλλες εποχές, αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν συχνό φαινόμενο να συναντήσει κανείς ανθρώπους βασανισμένους, αγριεμένους και μπαρουτοκαπνισμένους. Καπεταναίους που αντιμετώπιζαν τα ναυτικά ατυχήματα και τα ναυάγια με τρομακτική ψυχραιμία καθώς «είχαν φάει τορπίλες», δηλαδή είχαν ζήσει τορπιλισμούς από υποβρύχια στη διάρκεια του πολέμου.
Το ίδιο γινόταν και με το νερό. Συχνά το νερό δεν έφτανε. Ηταν συνηθισμένο φαινόμενο το πλοίο να φορτώνει νερό για 10 μέρες και να ταξιδεύει 15. Τη νύφη βεβαίως την πλήρωναν και πάλι οι ναυτικοί. Οι οποίοι έπρεπε να κάνουν υπομονή και οικονομία, μένοντας «μερικές μέρες» άπλυτοι για να μη διψάσουν.
Προνόμια
Φυσικά οι συνθήκες εργασίας και ασφάλειας έχουν βελτιωθεί και απέχουν παρασάγγας από αυτά που περιγράφονται από τις παλιές γενιές ναυτικών. Καθώς οι κορεατικές, ιαπωνικές και κινεζικές γιάρδες διαγκωνίζονται για να πάρουν τις περισσότερες παραγγελίες των Ελλήνων εφοπλιστών, τα καράβια που προσφέρουν είναι όλο και ασφαλέστερα, αποδοτικότερα και πιο άνετα.
Αυτό σημαίνει ότι οι νέες γενιές των ναυτικών απολαμβάνουν διαφορετικά προνόμια, καθώς και με τη χρήση της υψηλής τεχνολογίας τα τεράστια πλοία που μεταφέρουν ό,τι χρειάζεται ο κόσμος για να συνεχίσει να λειτουργεί μπορούν να ταξιδεύουν μέσα από τυφώνες και τροπικές καταιγίδες, αψηφώντας κύματα που μοιάζουν με πολυκατοικίες και ανέμους που θα μπορούσαν να ξεριζώσουν τα πάντα στο διάβα τους.
Ακόμα όμως κι αν συμβεί το κακό, πέρα από τη διαρκή επικοινωνία με τη στεριά και τα τις υπηρεσίες ασφάλειας, όπως και τα παραπλέοντα πλοία, οι ναυτικοί δεν καλούνται να διαφύγουν σε ξύλινες βάρκες, όπως παλιότερα, αλλά σε θωρακισμένες, περίκλειστες, άφλεκτες και αβύθιστες σωσίβιες λέμβους ή φοράνε ειδικές στολές (οι λεγόμενες «στολές εμβαπτίσεως») που τους κρατούν στην επιφάνεια και προστατευμένους από την υποθερμία για ώρες, μέχρι να φτάσει βοήθεια.
Τα πληρώματα έχουν στα χέρια τους live ενημερώσεις για τον καιρό και επικοινωνία κάθε ώρα μέσω δορυφόρων και Διαδικτύου, ακόμα κι αν βρίσκονται στο Point Nemo, το κομμάτι του ωκεανού όπου ο πιο κοντινός άνθρωπος βρίσκεται στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό αντί για κάποια στεριά της Γης! Ακόμα και στις -κλιματιζόμενες πια- καμπίνες του πληρώματος, που καμία σχέση δεν έχουν με τις κουκέτες του παρελθόντος, με τη βρομιά, τη στέρηση και το στριμωξίδι, οι ναυτικοί έχουν όλες τις ανέσεις που θα είχαν και στο σπίτι τους.
Δεν είναι βέβαια μόνο οι βελτιωμένες συνθήκες που επικρατούν στα καράβια, οι ανέσεις, η ασφάλεια και τα καλά λεφτά. Ούτε και είναι όλα ρόδινα για τη ζωή του ναυτικού σήμερα. Ερευνες από ΜΚΟ -σε μια εποχή που οι μισθοί μένουν στάσιμοι και ο πληθωρισμός καλπάζει- καταδεικνύουν ότι οι ναυτικοί, και μάλιστα όχι μόνο οι Ελληνες, αλλά γενικότερα των ευρωπαϊκών χωρών, αντιμετωπίζουν μια σειρά από προβλήματα. Ανάμεσά τους είναι ο αυξημένος φόρτος εργασίας, η κόπωση και οι υψηλές απαιτήσεις -ακόμα και γραφειοκρατικές- σε ένα περιβάλλον που συχνά χαρακτηρίζεται από «έλλειψη ενσυναίσθησης» και «κοινωνική απομόνωση».
Bullying εν πλω
Λόγω της πληθώρας λαών και κουλτουρών που συνθέτουν τα πληρώματα των πλοίων σήμερα, αλλά και του γεγονότος ότι πλέον πάνω στα πλοία δουλεύουν και γυναίκες, αυξάνονται τα περιστατικά bullying, παρενοχλήσεων αλλά και των σεξουαλικών επιθέσεων κατά την παραμονή τους στο καράβι. Αυτός, άλλωστε, είναι και ένας από τους λόγους που μαζί με την έλλειψη πολιτικών καθοδήγησης και ιατροφαρμακευτικής πρόληψης αυξάνονται τα κρούσματα κατάθλιψης στα καράβια, σε συνδυασμό με την απομόνωση, την υψηλή εργασιακή πίεση, την έλλειψη ψυχαγωγίας και το άγχος.
Σε αυτά τα ζητήματα προστίθενται οι αυξημένες προσπάθειες από ορισμένους πλοιοκτήτες να πείσουν τους ναυτικούς να παραμένουν εν πλω για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, λόγω των δυσκολιών αντικατάστασης που άφησε η πανδημία αλλά και της εκτόξευσης των τιμών στα ναύλα.
Αναφέρονται ακόμα προκλήσεις που σχετίζονται με το φαγητό στο πλοίο, συμπεριλαμβανομένων ανεπαρκών προϋπολογισμών τροφίμων, φτωχών σε ποιότητα και υγιεινή τροφών, έλλειψης μαγείρων και διατροφικής εκπαίδευσης από την πλοιοκτήτρια εταιρεία, ώστε να κρατήσουν το σώμα και το πνεύμα των ναυτικών υγιή κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας τους στο καράβι.
Φωτογραφίες: Eurokinissi, Shutterstock
